Ten Noorden van La Paz baant de rivier Beni zich een weg door vooralsnog ongerepte stukken Amazonewoud. Langs het nationale park Madidi en het grondgebied van de Tacana. Rurrenabaque is nu nog steeds een toegangspoort tot de jungle, waar helaas de uitbuiting van de vorige eeuw nog niet verdwenen is. De Tacana bijvoorbeeld, ondervinden aan den lijve de druk van bedrijven om hun bossen te verkopen.
De rivier Beni drukt hier al eeuwen zijn stempel op het leven rondom. De rivier zorgde voor een zachte maar kwetsbare zanderige Amazonebodem over het hele gebied. Want de rivier treedt vaak uit zijn oevers, wat leidt tot een uniek en prachtig ecosysteem.
Langs de oevers van de Beni leven verschillende gemeenschappen, waaronder de Tacana (spreek uit als Tacaana), voor wie de Beni een levensader is. Volgens het Boliviaanse rechtstelsel hebben ze zelfbeschikkingsrecht over hun eigen territorium, een enorm biodivers gebied dat grenst aan het nationaal park Madidi. Dit gebied is al eeuwenlang hun territorium, waar ze grotendeels in hun noden kunnen voorzien door visvangst en de producten uit het bos. Een realiteit die de laatste eeuw veranderd is door de externe invloeden.
Druk op het bos
De laatste tijd ondergaat het gebied grote veranderingen. De Beni treedt steeds meer en steeds heviger uit haar oevers, als gevolg van de klimaatcrisis. De stad Rurrenabaque, bekend als ‘de toegangspoort naar de jungle’, dijt verder en verder uit. Vorig jaar werd een brug afgewerkt over de Beni. Waar vroeger de boot het oversteekmiddel bij uitstek was, denderen nu vrachtwagens. Dat zorgt voor een nieuwe dynamiek: het stelt de Tacana in staat hun producten makkelijker te verkopen in de stad en de boten lekken geen brandstof meer in de rivier, anderzijds zorgt het er ook voor dat de druk op hun bos toeneemt.
Vele Tacana-jongeren gaan van jongs af aan werken in de stad en komen enkel in het weekend naar huis. Omgekeerd kijken bedrijven naar de Tacana-gronden en de omliggende jungle om ze te ‘ontwikkelen’. Tussen aanhalingstekens, want de economische winst vloeit niet terug naar de lokale bevolking en de omgeving degradeert zienderogen.
Tot in de kleinste hoekjes
“Zo wordt aan de lokale bevolking, waaronder de Tacana, afgeraden om nog vis te eten uit de Beni, omdat ze te hoge concentraties lood bevat”, zegt Lien Merre, BOS+ medewerker in Bolivia. “Lood is een bijproduct van mijnbouw die hier welig tiert, zij het illegaal of legaal. Vis afraden hier, dat is zoals tegen een Vlaming zeggen dat hij geen aardappelen meer mag eten. Het is het hoofdvoedsel voor talloze gezinnen. Waar wij in Europa nog makkelijk zouden kunnen veranderen naar de vis uit de supermarkt, ligt dat voor de inheemse gemeenschappen veel moeilijker.”
Daarnaast wordt er volop ontbost. Voor mijnbouw, maar ook om landbouwgebied te creëren, vooral voor suikerriet. De zware machines die daarbij gebruikt worden, brengen de vervuiling mee tot in de kleinste hoekjes van dit unieke ecosysteem. “Dat terwijl de bodem hier niet geschikt is om suikerriet op te telen en hij zeer snel uitgeput raakt”, licht Lien Merre toe.
Weinig opties
Ondanks de negatieve gevolgen blijven bedrijven hier op een slinkse manier voet aan wal krijgen. Ergens logisch, duidt Lien Merre: “Veel opties op werk zijn er niet in deze streek, of je moet uit werken gaan in de stad, voor velen minstens 2 uur enkele rit. Wanneer dan een bedrijf komt aankloppen of zij jouw stuk bos, dat jou geen eten of inkomsten oplevert, mogen opkopen en ontwikkelen zodat jij er suikerriet op kan kweken en je er zelf de winst van mag opstrijken, dan is dat een mooi aanbod. Het bedrijf voorziet zelfs de machines, de chauffeurs, de verkoop etc. Nadien kan je werken in je achtertuin, je moet alleen achteraf wel de kosten van de investering terugbetalen.
Wanneer je weinig kennis over deze teelt of andere opties hebt, dan stappen veel mensen hierin mee. De belofte van snel geld, van winst op korte termijn, is aanlokkelijk. Maar nadien moet de opgebouwde schuld bij het bedrijf, voor de machines, de chauffeurs, … nog terugbetaald worden. Die schuld kunnen ze in schijven aflossen, vaak verdeeld over 10 jaar. Maar na 5 à 7 jaar keldert de winst op suikerriet, want de bodem is uitgeput. Suikerriet groeit ook minder goed in Amazonewoud, dus wie in dit systeem meegaat raakt op iets langere termijn in de problemen. Zonder scholing en zonder veel controle vanuit de overheid in het afgelegen gebied over de Beni zijn de mensen een makkelijk doelwit voor deze wurgcontracten.
“Het resultaat is een soort lijfeigenschap, een modern slavernijsysteem dat goedkope arbeid oplevert voor malafide bedrijven en dat ontbossing en degradatie in de hand werkt”, zegt Lien Merre.
Informatie als wapen
Vechten tegen deze klimaatonvriendelijke en mensonterende praktijken doet BOS+ op verscheidene manieren, maar we pakken het probleem bij de wortels aan. Om de Tacana te helpen, hebben ze vooral informatie nodig. De bossen in eigendom van de gemeenschap en hun eigen bossen zijn kostbaar en waardevol, alleen is het vaak opboksen tegen een schare aan professionele bedrijven.
“Daarom versterken we de verschillende Tacana gemeenschappen die zich verenigen als één groep in een koepelorganisatie”, zegt Lien Merre. “Kleinere gemeenschappen, enkele gezinnen die samen wonen maar per gemeenschap ver uit elkaar, worden makkelijk overhaald of uitgespeeld tegen elkaar.” Zo krijgen gemeenschappen bijvoorbeeld een aanbod, met daarbij een waarschuwing dat als ze de deal voor rietbouw of andere ontginning op hun grondgebied niet aanvaarden, het bedrijf wel bij de andere gemeenschap terecht zal kunnen, die een lagere prijs vraagt voor het gebruik van hun gronden.
“Wanneer er sterke koepelorganisaties bestaan, moeten bedrijven langs hen passeren” duidt Lien Merre. “De koepel kan controleren of er geen wurgcontracten worden afgesloten of dat gemeenschappen tegen elkaar worden uitgespeeld. We ondersteunen de gemeenschappen en de koepels om naar een duurzaam, winstgevend en effectief landgebruik te gaan.”
Daarbij komt kijken dat een koepelorganisatie ook mensen opleidt, die ze daarna tewerkstellen in functies die de gemeenschappen en de bossen ten goede komen.
De aanpak van het VFTB
De Tacana, verenigd in de koepelorganisatie CIPTA, waarin meer dan 120 families samen hun landgebruik in handen nemen, krijgen de steun van BOS+ en onze lokale partner Soluciones Prácticas. 4000 hectare bos beslaat het grondgebied dat beschermd en gemonitord wordt door de Tacana zelf, in een duurzaam model. We waarschuwen hen voor deze wurgcontracten, leggen uit hoe ze zich samen kunnen wapenen tegen deze praktijken. Met steun van BOS+ geeft Soluciones Prácticas er ook opleidingen aan Tacana-jongeren in GIS om hun gebied in kaart te brengen, in terreinmonitoring- en beheerstechnieken.
“Dit is waar onze expertise en steun van pas komt om de Tacana op weg te zetten hun wouden zelfstandig te beheren”, zegt Lien Merre. “300 ha wordt in kaart gebracht en krijgt een uitgebreid beheersplan. We ondersteunen CIPTA om lokale ingenieurs in te zetten dit te doen, zodat ze niet moeten afhangen van de financiering van bedrijven met een verborgen agenda. Vervolgens kan die ingenieur via de gemeenschap die kennis gebruiken om nog meer gemeenschappen te ondersteunen.”
Voorbeeld voor omliggende gemeenschappen
Zo’n beheersplan dient als voorbeeld voor andere gemeenschappen en moet daarom minutieus worden uitgekiend. Niet simpel als je bekijkt welke problemen het moet oplossen. “We kiezen voor stukken kwetsbaar bos, die bedreigd worden door wind en overstromingen. Tegelijk moet het ook een alternatief zijn voor cashcrops als suikerriet of maïs en ook waarde hebben voor de gemeenschappen. Agroforestry met cacao of bananen aan de bosrand leent zich hier uitstekend toe. Bovendien, als je gewassen aan de bosrand staan, wordt telkens een groot deel van het gebied gecontroleerd en bekeken of er niks illegaals gaande is.”
“Je ziet mensen openbloeien als ze hun eigen keuzes kunnen maken, wanneer ze merken dat ze hun eigen toekomst kunnen bouwen”, zegt Lien Merre. “Wanneer we ze kunnen laten opstarten, overbruggen we een korte periode waarin ze nog steun nodig hebben, maar eens ze vertrokken zijn zitten we in een verhaal van lange termijn. Als we er voor kunnen zorgen dat hun traditionale levensstijl in evenwicht met hun omgeving verzekerd wordt in deze nieuwe context, tegenover het kiezen voor snelle winst op slechts korte termijn, die bovendien ten koste gaat van het hele ecosysteem, komt er een globale duurzame winst. Wanneer dit project is afgerond zijn we er dan ook gerust in dat dit kostbaar woud in goede handen is van de Tacana. En dat het een voorbeeld zal zijn voor omliggende gemeenschappen en zich als een vlek zal verspreiden.”
Alternatieven
Uiteraard is het in de huidige context een feit dat de meeste families cash nodig hebben. Om niet mee te gaan in een onduurzaam verhaal van suikerriet dat bodem en mensen uitput, is in dit project ook een alternatief voorzien. Cacao en koffie in een gemend systeem met andere gewassen voor eigen consumptie en bomen (ook voor houtproductie).
Voor 36 families worden opleiding en begeleiding in een goede aanleg van deze agroforestry systemen binnen hun bestaande teeltvelden voorzien. Daarbij wordt maximaal gebruik gemaakt van de aanwezige kennis en ervaring. Ook het beheer van de koffieplanten en cacaobomen en nadien goede fermentatie en kennis van de markt en de minimale prijzen is belangrijk in een duurzaam verhaal dat lokale mensen versterkt.
Help de Tacana vooruit
We zijn hard op zoek naar sponsors om dit project uit te voeren. 10 Tacana jongeren studeren binnenkort af als boswachter voor hun gebied en hebben dan materiaal nodig om het woud te monitoren. Ze patrouilleren over grote stukken gebied, maar hebben daarvoor een tent, slaapzak, een GPS, waterdichte laarzen en een aangepast uniform nodig, een grote kost voor deze jongeren. Geeft u hen het materiaal om hun bos te beschermen?
- Volledig boswachterspakket = €392
- GPS: €158
- Tent = €98
- Uniform = € 86
- Laarzen = €10
- Slaapzak = 40€
Elke gift die meer opbrengt dan het vereiste bedrag voor dit project wordt verder besteed aan andere projecten van het VFTB.